چگونه از آسیب‌های اینترنتی در امان باشیم

۳- تجزیه و تحلیل سیاسی- اجتماعی:

در این مرحله فرد باید از افقی بالاتر از نگاه خویش به رسانه نگاه کند و اهداف خاص تولیدکنندگان و قدرت‌های مسلط پشت پرده با رسانه‌ها را درک کند. در این گام باید نکات زیر را به فرزندانمان بیاموزیم:

• اهداف و اثرات تجاری، سیاسی و اجتماعی رسانه‌ها را بشناسد و بداند که رسانه‌ها بابت انتشار محتوای خود هزینه صرف می‌کنند.
• بخاطر داشته باشد که رسانه‌ها می‌خواهند «جهان‌بینی» بسازند.
• خیلی اوقات شبکه‌های خارجی در خبرهایشان همه داستان را برای شما تعریف نمی‌کنند و گزینشی عمل می‌کنند.
• رسانه‌ها از زبان اقناع استفاده می‌کنند. یعنی با برانگیختن احساسات و با دلایلی شبه عقلی اما نه حقیقی شما را به سمت هدف خود قانع می‌کنند.

• تولید رسانه‌ای:

در آخرین مرحله فرد باید بتواند با استفاده از مهارت‌های آموخته شده، خود دست به تولید بزند و از رسانه برای بیان حقایق استفاده کند. در این مرحله می‌توانیم به فرزندان خود کمک کنیم تا مهارت‌های تولید کلیپ، سایت، کانال‌های مفید را کسب کنند و خودشان به صورت مؤثر در فضای مجازی ایفای نقش کنند.

برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه سواد رسانه‌ای به کتاب‌های زیر مراجعه نمایید:  ۱۵۰ هشتگ( نهضت سواد رسانه‌ای)، دکتر سید بشیر حسینی، انتشارات رواق اندیشه.  مجموعه سواد رسانه‌ای( مفاهیم و کلیات، بازی‎‌های رایانه‌ای، اینترنت و…)، اسماعیل رمضانی و همکاران، انتشارات فهم.  الگوی بومی سواد رسانه‌ای در ایران، با رویکرد ارتقاء سواد رسانه‌ای نوجوانان، انتشارات رواق اندیشه. خانواده، سواد رسانه‌ای و رسانه‌های دیجیتال، سید محسن میربهرسی، انتشارات خبرگزاری فارس.

• کنترل بیرونی:
• میانجی گری:

منظور از میانجی‌گری اقداماتی است که سایر افراد می‌توانند انجام دهند؛ تا آثار مخرب فضای مجازی برای فرزندانشان را کاهش دهند. بایبی و همکارانش(۱۹۸۲) اولین گروهی بودند که میانجی‌گری والدین در امر رسانه را مطالعه کردند و برای آن سه بعد ذکر کردند: مشاهده مشترک اجتماعی، میانجی‌گری محدود کننده، و میانجی‌گری راهبردی و غیرراهبردی. در ادامه با ادغام نظریه بایبی و همکارانش  با سایر تحقیقات صورت گرفته و با ایده گرفتن از تقسیم‌بندی بایبی،  فعالیت‌های زیر برای والدین پیشنهاد می‌شود.

الف) میانجی‌گری مشارکتی

میانجی‌گری از نوع مشارکت، به موقعیت‌هایی اشاره دارد که والدین و فرزندانشان با هم از محتوای رسانه استفاده می‌کنند. در مورد اینترنت، مشاهده مشترک عبارت است از استفاده از اینترنت برای اوقات فراغت یا جستجوی اطلاعات و سایت‌های علمی. والدین از طریق میانجی‌گری مشترک می‌توانند؛ محتوایی را که فرزندانشان در معرض آن هستند کنترل کنند و اگر مطلب نامناسبی وجود داشته باشد، با آنها صحبت کنند؛ به آنها نسبت به خطرات آگاهی دهند و در استفاده آن‌ها مداخله کنند.

 یکی از مهم‌ترین عوامل مصونیت فرزندان در برابر  فضای مجازی را می‌توان همراهی و مشارکت والدین در استفاده از فرزندانشان نام برد. اگر والدین فرزندانشان را در برابر این تکنولوژی تنها بگذارند؛ آنها به احتمال بیشتری به بیراهه می‌روند. اما اگر خودشان پا به پای فرزندانشان آن‌ها را همراهی کنند می‌توانند به آنها در تشخیص چاه از راه کمک کنند(اس. مش،ترجمه بیابانگرد، ۱۳۹۳).

ب) میانجی‌گری محدود کننده:

ب-۱): محدودیت کمی:

 کودکان زیر ۷ سال به علت حساسیت مغز به تشعشعات نورانی آسیب‌پذیرتر هستند و کمتر باید به صفحات نورانی مثل رایانه نگاه کنند، این میزان باید حدود ۶۰ دقیقه در شبانه‌روز برنامه‌ریزی شود. از آنجایی که کودکان هنوز قدرت مدیریت زمان را به خوبی یاد نگرفته‌اند و از طرفی جذابیت فضای مجازی آنها را به استفاده بیش از اندازه وسوسه می‌کند، والدین باید مدت استفاده فرزندانشان را محدود کرده و طوری این میزان را برنامه‌ریزی کنند که خلالی در ساعات خواب و میزان تحرک و فعالیت‌های تحصیلی کودک وارد ننماید(fekreno.org). برای محدود کردن زمان استفاده باید در عین صمیمیت قاطعیت داشته باشید و جایی برای چون و چرا باقی نگذارید زیرا کودکان زود به آن متوسل می‌شوند. برای موفقیت در این امر می‌توانید مراحل زیر را به کار ببندید.

مرحله اول: در میان گذاشتن مسأله

اولین گام برای موفقیت در تنظیم برنامه فرزندان در استفاده از فضای مجازی این است که او را متوجه کنید که نگرانی شما چقدر جدی است و قصد دارید وارد عمل شوید. کودک شما باید بداند که شما قصد دارید به او کمک کنید؛ و برای نجات او از آسیب‌های فضای مجازی برنامه‌ای دارید. باید مستقیماً به او بگویید که اگر نخواهد در رفتار خود تغییری ایجاد کند کامپویتر یا موبایل یا… را از او خواهید گرفت. بعد از بیان اولتیماتوم با ید دو هفته او را به حال خود بگذارید تا او احساس نکند که غافلگیر شده است. در ضمن این زمان فرصتی است تا فرزندتان به عواقب اینکه ممکن است استفاده از این فن‌آوری‌ها را از دست بدهد؛ بیشتر فکر کند.

مرحله دوم: دستگاه کامپیوتر یا موبایل را از او بگیرید

اگر این زمان گذشت و فرزندتان هیچ تغییری در برنامه خود نداد، با قاطعیت تمام وسیله را از او بگیرید؛ طوری که فرزندتان به آن دسترسی نداشته باشد. اگر او اعتراض کرد به او بگویید که درباره شرایط برگشت با هم جلسه‌ای خواهیم گذاشت و به جر و بحث خاتمه دهید.

مرحله سوم: تنظیم برنامه

در این مرحله‌ بمنظور مشروط کردن استفاده از فضای مجازی به داشتن رفتارهای مطلوب و انجام وظایف، برنامه‌ای را با هم تنظیم کنید. روی یک صفحه کاغذ جدولی با دو ستون درست کنید. در یک ستون رفتارهای مطلوب و در ستون دیگر پاداش‌های مرتبط با میزان استفاده را یادداشت می‌کنید.

رفتار مورد انتظار	پاداش
نمره هجده به بالا در درس ریاضی	۲ ساعتی استفاده در تعطیلات آخر هفته
مرتب کردن اتاق و مسواک زدن	…. دقیقه یک روز در میان
انجام بی عیب تکالیف بدون نیاز به تذکر	…… دقیقه جمعه ها
ورزش کردن	…. دقیقه هر شب
سه نمره بالاتر از هفده در کارنامه	استفاده نامحدود در تعطیلات آخر هفته(تا دو هفته)

جدول بالا یک نمونه است که می‌توانید از آن بنا بر انتظارات خود از فرزندانتان از آن ایده بگیرید. هرچه قدر در این جدول رفتارهای متنوع‌تری را در نظر بگیرید، رسیدن به موفقیت را آسان‌تر می‌کنید. نکته بسیار اساسی این است که در تهیه اولین جدول رفتارهای مورد انتظار را خیلی غیر واقع بینانه در نظر نگیرید؛ و نسبت به توان فرزندتان آن را تنظیم کنید. در اولین جدول، رفتارها را یک گام سخت‌تر از وضعیت فعلی فرزندتان در نظر بگیرید و در مراحل بعدی گام‌های بعدی را بردارید. مثلاً اگر میانگین نمره فرزندتان در درس ریاضی ۱۴ است؛ انتظار نمره ۱۷ از او نداشته باشید. چرا که اگر رفتار مورد انتظار خیلی سخت درنظر گرفته شده باشد؛ غیر قابل دسترسی خواهد شد. اگر کودکتان توانست این مرحله را با موفقیت طی کند در گام بعدی، رفتار مورد انتظار را یک درجه به آنچه برای شما مطلوب است نزدیک‌تر کنید.

مرحله چهارم: تشکیل جلسه

هدف از برگزاری این جلسه این است که نشان دهید برای اجرای این برنامه مصمم هستید. در تنظیم برنامه نظر فرزند خود را هم جویا شوید تا نسبت به برنامه احساس مالکیت کند. اگر پیشنهاد او در مورد پاداشها معقول بود؛ انعطاف‌پذیر باشید. به او بگویید که بعد از یک مدت جلسه دیگری خواهید گذاشت و روند اجرای او را ارزیابی خواهید کرد.

مرحله پنجم: عقد قرارداد و نصب برنامه

بعد از تنظیم نسخه نهایی، هر دو آن را امضا کنید و آن را به در یخچال یا مکان قابل رویت دگیری نصب کنید. علاوه بر این باید برگه‌ای تهیه کنید و در آن پاداشهای کسب شده و مقدار زمان استفاده شده در هر روز را ثبت کنید. بهتر است در برنامه استثناهایی هم قائل شوید، مثل زمانی که یکی از بچه‌های فامیل یا دوست فرزندتان شب پیش شما می‌ماند.

مرحله ششم: بر زمان استفاده از کامپیوتر نظارت داشته باشید.

برای کامپیوتر پسورد بگذارید یا سیم آن را بردارید و استفاده از آن را منوط به اجازه خودتان نمایید.

مرحله هفتم: تقویت مثبت.

در برابر اولین تغییر مثبت فرزندتان در روند استفاده، توجه کلامی نشان دهید و یک جایزه کوچک برای او تهیه کنید. اگر سیستم پاداش را در مغز او تقویت کنید؛ این تغییر رفتار تبدیل به یک عادت خواهد شد(رابرتس،ترجمه اکرمی،۱۳۹۳).

ب-۲)محدودیت کیفی:

منظور از محدودیت کیفی، میانجی‌گری وکنترل والدین بر کیفیت و محتوای برنامه‌ها، سایت‌ها و سی‌دی‌هایی است که فرزندانشان از آنها استفاده می‌کنند. اکثر کودکان ما بجای یادگیری استفاده از نرم‌افزارهایی چون آفیس، فقط از رایانه و موبایل بعنوان وسیله‌ای برای تفریح استفاده می‌کنند. اگر کودکتان از صفحات نامناسب با سن خود بازید می کند عواقب آن را برایش توضیح دهید و برایش محدودیت در نظر بگیرید.

در مورد بازی‌های رایانه‌ای نیز، نظام طبقه‌بندی «اسرا» که نظامی بومی و منطبق با فرهنگ ایرانی- اسلامی و زیر نظر بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ ما است؛ به بررسی بازی‌های رایانه‌ای می‌پردازد. اسرا محتوای رده‌بندی و سن مناسب را بر اساس ۴ ویژگی خصوصیات جسمی- حرکتی، خصوصیات ذهنی- روانی، خصوصیات عاطفی و خصوصیات اجتماعی مشخص می‌کن(حسینی،۱۳۹۱).

ج) میانجی گری راهبردی:

متأسفانه کودکان ما امروز به جای انجام بازی‌های ظریف و حرکتی و یادگیری مهارت دیدن و شنیدن، از ابتدا با موس و کیبورد آشنا می‌گردند. در این صورت رشد ماهیچه‌ای-عضلانی و حرکتی-ادراکی کودک درست و کامل صورت نمی‌گیرد.

والدین باید جایگزین‌هایی برای بازی‌های رایانه‌ای و جذابیت‌‌های فضای مجازی برای فرزندانشان داشته باشند. ورزش‌هایی مثل شنا، دوچرخه سواری، ژیمناستیک، رزمی، کار دستی، قرائت قرآن، موسیقی، کلاسهای خلاقیت، الکترونیک و روباتیک، آموزش زبان، کار با چوب و … گزینه‌هایی هستند که اگر در برنامه فرزند شما وجود نداشته باشد؛ به طور یقین او را به سمت استفاده بیش از حد از فضای مجازی سوق خواهد داد. اگر چنین فعالیت‌هایی را در برنامه‌ فرزندتان نگنجانید؛ در ابتدا باید خود را برای استفاده بیش از حد فرزندتان مقصر بدانید. برخی از سایر فعالیت‌هایی که فرزندان می‌توانند با آن خود را سرگرم کنند عبارت است از: پرورش گل‌های آپارتمانی با استفاده از بذرهای مختلف برای درک مفهوم رشد. نگه‌داری حیواناتی مثل ماهی، مینا، جوجه، سنجاب برای ایجاد مسئولیت‌پذیری در کودکان. تعمیر وسایل خراب منزل برای درک سازندگی. کاردستی با فوم، سازه‌های ماکارانی، چوب و… برای درک فضا و خلافیت. جمع‌آوری و کلکسیون کردن سنگ، صدف، عکس و… برای یادگیری نگهداری و مراقبت. نوشتن کتاب داستان و یا تعریف داستان و ضبط صدای کودک برای افزایش مهارت پردازش. عکاسی با دوربین از مناطق مختلف جهت برانگیختگی حس کنجکاوی و دقت کودک. فعالیت در مساجد محل برای رشد زمینه‌های اعتقادی کودک.

یکی دیگر از راهبردهای مناسب، استفاده از فن‌آوری های بومی است که خوشبختانه آسیب‌های کمتری نسبت به فن‌آوری‌های غربی دارند. ایران از معدود کشورهای منطقه و آسیاست که تا کنون بازی‌های ایرانی متعددی را روانه بازار کرده است که  با فرهنگ ملّی- مذهبی ما همخوانی دارد. والدین با شناسایی و معرفی این بازی‌ها به فرزندانشان می‌توانند از دغدغه بازی‌های رایانه‌ای نامناسب فرزندانشان بکاهند. بازی‌هایی چون کوهنورد، گرشاسب، سیاره میترا، میرمهنا، نجات بندر، عصر پهلوانان، لطفعلی خان زند، شمشیر نادر از جمله این بازی‌ها هستند که همگی از داستان و شخصیت‌های ایرانی برخوردار هستند(سید حسینی،۱۳۹۱).

 

• فیلترینگ:

همان‌طور که قوانین و مقررات در عالم واقع نقش پیشگیرانه و کنترل کننده افراد را برعهده دارند، فضای مجازی نیز باتوجه به پیچیدگی‌ها و خصایص منحصر به فردی که دارد، نیازمند نظارت بیشتر و تدوین مقررات بازدارنده است. یکی از آخرین راهکارهای البته کم اثر، استفاده از فیلترینگ می‌باشد. والدین با نصب نرم‌افزارهای فیلترینگ بر روی کامپیوتر خانگی می‌توانند قوانینی برای فرزندانشان نصب کنند. سیستم عامل ویندوز و بعضی آنتی‌ویروس‌های موجود امکاناتی جهت کنترل و نظارت بیشتر خانواده بر فعالیت رایانه‌ای فرزندان ارائه می‌کنند. این بخش که عمدتاً با عنوان Parent Control شناخته می‌شود، یک قابلیت مفید در جهت آگاهی پدر و مادر از سایت‌هایی است که فرزندان مشاهده می‌کنند و آن‌ها را قادر می‌سازد تا امکان دسترسی کودکانشان به برخی سایت‌‌ها و محتواهای نامناسب را محدود کنند. با این حال، اینترنت حتی با فیلتر، اما بدون نظارت و میانجی‌گری والدین غیر قابل اطمینان است.(رمضانی و همکاران،۱۳۹۴) .