هوش اخلاقی چیست؟

اخلاق آموختنی و قابل پرورش و یادگیری است. روانشناسان معتقدند اخلاق جزو هوش‎های انسان است، انسان بجز IQ هوشهای دیگری نیز دارد. شاید معروفترین آنها، هوش‎های ۸ گانه هاوارد گاردنر است.[۲]هوش اخلاقی توانایی درست از نادرست است. کسی که هوش اخلاقی در او پرورش یافته است، دارای شعوری است که می‎تواند در انتخابهایش مسیر درست و اشتباه را تشخیص دهد. لذا هر چه زودتر این هوش در او پرورش یابد زندگی شخصی و اجتماعی سالمتری خواهد داشت. بهترین زمان برای شروع پرورش هوش اخلاقی سالهای اول کودکی است.

در این مقاله هوش اخلاقی در قالب هفت نیک‎خویی مطرح می‌شود که گستره توانمندی‌های فکری و عاطفی انسان را در همه ابعاد زندگی نمایان می‌کند و نیکی و نیک‌خلقی را پدید می‌آورد. این هفت نیک‌خویی شامل: همدلی، وجدان، خویشتن‌داری، احترام به دیگران، مهربانی، بردباری و انصاف است.

همدلی

همدلی یعنی توانایی احساس و درک نگرانی‎ها و علایق دیگران (بُربا، صابرین،۱۳۹۰، صفحه ۲۶)، توانایی شناخت نیازهای دیگران و در نتیجه تلاش برای کمک به همنوع است. لازمه پرورش همدلی در کودکان این است که بدانند: «انسانها با هم تفاوت دارند».

همدلی با همدردی تفاوت دارد، هنگام همدردی فرد از جایگاه خودش با طرف مقابل رفتار و گفتگو می‌کند و به او توصیه می‌کند. از رایج‎ترین جمله‎ها در همدردی این جمله‎ها است: «درسته که تو بازی شکست خوردی اما به جاش…» «درسته که پدرت رو از دست دادی اما خیلیا هم …» اما هنگام همدلی، فرد از جایگاه خود حرکت می‌کند و کنار کسی که مشکلی دارد می‎رود و سعی می‎کند خود را به جای او بگذارد و احساسش را درک کند.

جای خالی همدلی در فضای مجازی:

نه تنها کودکان و نوجوانان بلکه امروزه بزرگسالان نیز نیاز دارند که توجه بیشتری به این نیکخویی داشته باشند و آن را در وجودشان پرورش دهند. به دلیل نوع ارتباط با دیگران در فضای مجازی که با واسطه -یا شاید گاهی دیوار- صورت گرفته و استفاده از نوشتار (که لحن را منعکس نمی‌کند) به جای گفتار، مانع درک کامل شرایط و احساسات دیگران می‎شود. بنابراین پرورش همدلی در عصر حاضر که بخش قابل توجهی از ارتباطات، مجازی شده است و درک دیگران از گذشته دشوارتر است ضروری‎تر به نظر می‌رسد. با چند مثال، فضای مجازی بدون همدلی را تجسم کنید:

• سلفی گرفتن از حوادث ناگوار
• کپی کردن پی در پی مطالب در گروه‎های تخصصی تلگرامی و بی‌توجهی به وقت دیگران
• ایجاد مزاحمت برای دیگران از طریق صدای بلند خروجی هدفون

روش‎های پرورش همدلی:

والدین و مربیان برای پرورش همدلی در کودکان و نوجوانان باید هوشیاری و واژگان احساسی آنها را پرورش دهند،

آن‌ها را به احساسات دیگران حساس کنند، در آن‎ها این توانایی را به وجود آورند تا به مسائل از دیدگاه شخص دیگری نگاه کنند. توجه آن‎ها را به نشانه‌های احساسی غیرکلامی نیز جلب کنند.

دختران در همدلی وضعیت بهتری از پسران دارند زیرا معمولاً به پسران آموزش داده می‎شود که احساسات خود را بروز ندهند. به همین دلیل است که در بزرگسالی بجز احساس خشم، احساسات دیگر خود را پنهان می‌کنند.

مشاهده تصاویر و فیلم‎های بی‎رحمانه یا بازی‌های خشونت آمیز می‌تواند مانع رشد همدلی در کودکان و نوجوانان شود. در سنین کودکی لازم است از چنین محتواهایی دور نگه‌داشته شوند و در سنین نوجوانی به آن‌ها گفته شود که چرا باید از محتوای خشونت‌آمیز دوری کند.

هوش‎های هشتگانه: هوش درون فردی، هوش میان فردی، هوش منطقی – ریاضی، هوش دیداری- فضایی، هوش موسیقایی- آوایی، هوش کلامی – زبانی، هوش جنبشی – حرکتی، هوش هستی‎گرا – طبیعت‎گرا.