معرفی ویژگی های شبکه های اجتماعی، فرصت ها و تهدیدها
دینگ دینگ …
این صدا چقدر آشناست… از گوشیهای خودمان و یا فرزندانمان.
پدر و مادر بودن همیشه سختترین کار دنیا بوده است و شاید همین بار مسئولیت سنگین بوده که خداوند متعال چنین اجر بزرگی برای والدین در نظر گرفته است. پیشترها اما انگار دایره مراقبت از بچهها محدودتر بود ولی امروزه مراقبت لایههای تودرتوتری دارد.
ورود تلفنهای هوشمند و اینترنت لایههای زیادی را به این مراقبت اضافه کرده که از جمله میتوان به حضور پررنگ عزیزانمان در شبکههای اجتماعی اشاره کرد. امروزه ورود به اجتماع آن هم از نوع مجازیش در ابتداییترین سالهای زندگی صورت میگیرد. بسیاری از شبکههای اجتماعی برای ورود افراد محدودیت سنی (عموما ۱۳ سال) قائل هستند که البته دور زدن این قانون چندان کار سختی نیست. طبق مقاله منتشر شده در روزنامه انگلیسی دیلی تلگراف حدود سه چهارم کودکان ده تا دوازده ساله در جهان در شبکههای اجتماعی عضو هستند و این محدودیتها را نادیده میگیرند. (Jamieson, 2016) حال سؤال اینجاست که آیا شبکههای اجتماعی مضر و تهدید آمیزند و باید بچهها را از عضویت در آنها منع کرد یا خیر.
پاسخ به این سؤال پیچیده است. شبکههای اجتماعی مانند هر ابزار دیگری شامل مزایا و معایبی است و در عین حال با عنایت به این که زندگی ما امروزه به نوعی آمیخته به این شبکههاست، کنار گذاشتن آنها غیرممکن بوده اما استفاده بیحد و حصر هم قطعا مضرات جبران ناپذیری به دنبال دارد.
اولین نکته در رابطه با استفاده فرزاندانمان از این شبکهها رعایت قوانین محدودیتهای سنی است. قطعا نباید کودکانمان پیش از ۱۳ سالگی استفاده فردی و خصوصی از شبکههای اجتماعی داشته باشند. شاید بهترین راهکار برای کنترل این مهم، امتناع از تهیه گوشی، تبلت و هرگونه ابزار دسترسی شخصی زیر این سن باشد اما قطعا میشود آموزش را با کمک رفتار مناسب در همین سنین پایین آغاز کرد.
طبق پژوهشی که در سال ۲۰۱۴ در آمریکا صورت گرفته سه دلیل عمده زیر را میتوان دلایلی دانست که باعث ضرورت وجود محدودیتهای سنی حضور در شبکههای اجتماعی میشود: (Grber, 2014)
- اطلاعات شخصی کودکان بیش از بزرگسالان در معرض خطر است.
- کودکان زیر ۱۳ سال علیرغم آن که بنظر میرسد با سرعت میتوانند با قابلیتهای تکنولوژی آشنا شوند، اما رشد ذهنی آنها با این سرعت صورت نمیگیرد. با گذر از ۱۲ سالگی ساختارهای شناختی در آنها به گونهای توسعه مییابد که آنها را قادر به تفکر اخلاقی مینماید. اما پیش از این سن آنها هنوز قدرت تصمیمگیری سریع و آنلاین را نیافتهاند؛ لذا بیشتر در معرض تعارضات جسمی و روحی قرار میگیرند، زیرا نمیتوانند به موقع عکس العمل مناسب نشان دهند.
- این کودکان برای عضویت در شبکههای اجتماعی مزبور لازمست تا به دروغ اعلام کنند که بالای سیزده سال سن دارند و این میتواند مشوقی باشد تا آنان احساس کنند که با دروغگویی میبه میتوانند به اهدافشان دست یابند.
با همه تفاسیر، فرزندان بالای سیزده سال ما و حتی خودمان هم از خطرات و تهدیدهای شبکههای اجتماعی مصون نیستیم. اما محسنات این شبکهها به قدری است که ارزش آموزش و مسلح کردن فرزندان را دارد تا با خیالی آسوده و در محیطی امن از آنها استفاده کنند. در جامعه امروز نقش “خود مراقبتی” بسیار حائز اهمیت است. در این مقاله سعی شده تا اصول کلی آموزش داده شود تا والدین با آموزش آنها به فرزندانشان آنها را در مقابل مخاطرات ایمن کرده و خود مراقبتی را در آنان تقویت کنند.
-
حریم خصوصی
یکی از مهمترین تهدیدهای بالقوه شبکههای اجتماعی تجاوز به حریم خصوصی است که این شبکهها با ارائه راهکارهایی به حفظ آن کمک کردهاند. اولین و اساسیترین روش خصوصی کردن صفحه (private) در مقابل عمومی بودن (public) آن است. زمانی که صفحه خصوصی میشود هیچ کس نمیتواند بدون اجازه صاحب صفحه، محتوای آن را ببیند. البته نکته قابل توجه این است که نباید درخواست دوستی (Friend request) افراد غریبه را به هیچ وجه پذیرفت و تنها کسانی باید در صفحات ما و فرزندانمان حضور یابند که در دنیای واقعی آنها را میشناسیم.
-
عدم افشای محتواهای شخصی
علی رغم خصوصی کردن صفحه بهتر است یادآور شویم که درست است محتوای ما از چشم افراد ناشناس در امان است اما در سرورهای دارندگان این شبکهها ذخیره میشود. بعلاوه در نگاه محتاطانه ممکن است حتی آشنایان هم گاهی با ذخیره عکسها و اطلاعات خصوصی ما، در جهت سوء استفاده برآیند. پس عاقلانهترین کار آنست که به عزیزانمان آموزش دهیم که از انتشار هرگونه محتوای خصوصی که امکان استفاده نامناسب از آنها وجود دارد اجتناب کنند و صرفا محتواهایی را به نمایش بگذارند که فاقد منع عرفی است و در صورت افشا مشکلی پیش نخواهد آمد.
-
دقت در انتخاب عکس، نام پروفایل و بیوگرافی (bio) یا وضعیت (Status)
در اولین برخورد هر کس در فضای مجازی، عکس و نام پروفایل ماست که ما را به دیگران معرفی مینماید. پس باید عکسی برای پروفایل انتخاب شود که حتی اگر توسط دیگران ذخیره شد نتواند برای عزیزانمان مشکل آفرین باشد. در انتخاب نام نیز بهتر است دقت شود. نام پروفایل قرار نیست اطلاعات زیادی ارائه کند و صرفا نقش نام ما در دنیای مجازی را دارد.
برخی شبکههای اجتماعی مانند اینستاگرام یا واتساپ به کاربران اجازه میدهند چند جملهای در مورد خودشان بنویسند. مطالب نوشته شده در این قسمت نیز گاه توسط تمام افراد (حتی آنانی که در لیست دوستان و فالورهای ما نیستند) قابل مشاهده است، پس بهتر است به عزیزانمان آموزش دهیم که در نوشتن مطالب در این قسمتها ( bio در برنامههایی مثل اینستاگرام و Status در اپلیکیشنهایی مثل واتساپ) نیز دقت لازم را داشته باشند تا بستری برای سوء استفاده فراهم نشود.
-
رد درخواست دوستی افراد ناشناس
یکی از مهمترین راههای جلوگیری از سوء استفادههای احتمالی، رد درخواست دوستی افراد ناشناس است. زمانی که شخصی درخواست دوستی (Friend request یا Follow request) میفرستد تقریبا تنها چیزی که از آن شخص برای ما هویدا میشود نام، عکس و گاهی مختصری اطلاعات در مورد پروفایل اوست که هر دو میتوانند غیرواقعی باشند. علیالخصوص آن که بسیاری از شبکههای اجتماعی کاربران خود را دائما به افزایش دایره دوستان و فالورها تشویق میکنند. اما ایمنترین کار این است که این درخواستها را بدون هیچ درنگی رد (reject) کنیم.
با هر هدفی که در شبکههای اجتماعی حضور پیدا میکنیم، باید بدانیم که جامعهی بزرگتری از مخاطبان و دوستان ارزش چندانی ندارد. اما جامعهی کوچکتری از مخاطبان و دوستان وفادار میتواند از لحاظ انسانی، احساسی، اجتماعی و اقتصادی، مفیدتر و اثربخشتر باشد.
در سوی دیگر، دختران و پسران ما باید آگاه باشند که اگر کسی مزاحمتی برایشان ایجاد کرد به راحتی میتوانند وی را بلاک کنند تا راه مزاحمت بسته شود. در موارد حادتر، بچهها بهتر است یاد بگیرند که مزاحمت فرد را گزارش (ریپورت) کنند تا بدین ترتیب شخص امکان ایجاد مزاحمت برای هیچ کس را نداشته باشد زیرا اگر چند نفر چنین گزارشی را در مورد یک فرد بدهند، حساب کاربری شخص مسدود خواهد شد.
-
دوست بچه ها باشید
یکی از توصیههایی که همیشه توسط کارشناسان به والدین داده میشود این است که دوست فرزندان خود باشند. حالا چرا این دوستی را به فضای مجازی نکشانیم. ما میتوانیم در صفحات شبکههای اجتماعی فرزندانمان دوستشان باشیم، پستهایشان را لایک کنیم، برایشان کامنتهای زیبا بگذاریم. این موضوع باعث میشود تا بتوانیم درباره پیامدهای مثبت و منفی حضور در شبکههای اجتماعی با آنها حرف بزنیم و از آنها بخواهیم که حواسشان باشد که پستهایشان دیگران را آزار ندهد همچنین این آمادگی را داشته باشند که ممکن است پستهای دیگران آنها را ناراحت کند. چنین ارتباطی باعث میشود تا درک بهتری از فرزندانمان پیدا کنیم. گاهی موقع سر زدن به شبکههای اجتماعی، میتوانیم حس خودمان را به فرزندانمان بگوییم. مثلا اگر از گروهی کنار گذاشته شدهایم یا شرایط خوبی نداشتهایم، دربارهاش با فرزندانمان حرف بزنیم. حتی میتوانیم کنار هم بنشینیم و درباره پستهای دیگران با همدیگر صحبت کنیم. چنین فضایی باعث میشود هر وقت فرزندانمان به کمک احتیاج داشتند راحتتر به سراغ ما بیایند.
البته خیلی مراقب باشیم که علی رغم نظارتی که بر فعالیتشان داریم؛ هیچ گاه اجازه ندهیم که فرزندانمان حس کنند ما نقش پلیس و قاضی را برای آنها بازی میکنیم و قصدمان بازخواست آنهاست.
-
فیلترشکن ممنوع
یکی از خطرناکترین اقدامات به خصوص برای کودکان و نوجوانان استفاده از فیلترشکن است، زیرا فیلترشکن نقش یک تونل تاریک را ایفا میکند و در هنگام استفاده همه اطلاعات شخص در معرض خطر میباشد. از سوی دیگر زمانی که فیلترشکن روشن میشود دیگر هیچ مرز و محدودهای برای محتوای سرازیر شده سمت فرزندانمان نیست و بنابراین ممکن است چیزهایی را ببینند که هیچ آمادگی ذهنی و روحی برای آنها ندارند و به این ترتیب در معرض تعارضات درونی قرار میگیرند. فیلترهایی که توسط نهادهای قانونی صورت میگیرد به نفع خود و خانواده و فرزندان ماست و میتوانند از بروز بسیاری از آسیبها جلوگیری نماید.
-
عدم انتشار و کپی پست بدون حصول اطمینان
یکی دیگر از مواردی که باید مد نظر قرار داشت احتیاط و هوشیاری در انتخاب مطالب ارسالی است. گاهی تحت هیجانات موجود در جامعه و یا شبکههای مجازی شایعاتی منتشر میشود که هیچگونه پایه و اساسی ندارد و افراد تحت جو موجود اقدام به ارسال آن میکنند. بهتر است به عزیزانمان آموزش دهیم که قبل از انتشار هر مطلبی ابتدا درباره آن تحقیق کنند و در صورتی که از صحت و سقم آن مطمئن شدند، اقدام به انتشار نمایند. انتشار با آگاهی گاه میتواند نقش اطلاع رسانی را داشته و مفید باشد، اما باید به خودمان یادآوری کنیم که ما نقش خبرگزاری را نداریم، افرادی هم که دوستی ما را در شبکههای اجتماعی پذیرفتهاند یا فالور ما هستند، فرض کردهاند که با یک دوست ارتباط برقرار کردهاند تا یک خبرنگار. بنابر این پیامهایی که در عکسهای فجیع و آزاردهنده منتشر میشوند، تحلیلهای سطحی و عمدتا خاکستری که واقعیت را با دروغ ترکیب میکنند، نه تنها تأثیر مثبتی ندارند، بلکه هیچ ارزشی ایجاد نمیکنند.
- جمع بندی
چیزی که باید بدانیم این است که حضور در شبکههای اجتماعی، مانند زندگی در خانهای با دیوارهای شیشهای است که در آن، هر روز همسایگان شما را به سرک کشیدن به خانهتان دعوت میکنند. به همه نیز، سنگهایی داده شده (مثل کامنت و لایک و بلاک و …) که برای پر کردن اوقات فراغت، به سمت خانهی شیشهای دیگران پرتاب کنند!
این شبکهها روی شرایط سلامت روانی بچههای ما تأثیر میگذارند. این شبکهها راهی برای ارتباط آنها با دوستانشان است، راهی برای این که بفهمند دیگران چطور رفتار میکنند و همین طور تأیید و حمایت دیگران را دریافت کنند. اما برخی پستها زنگ خطری برای پدر و مادرها هستند که ضرورت آموزشها را دوچندان میکنند.
تمام آموزشهایی که درباره آنها صحبت شد قطعا از راه دیکته کردن و آموزش مستقیم راه به جایی نمیبرد و بهترین روش، الگوسازی مناسب است. اگر ما به عنوان والدین راه درست استفاده از شبکههای اجتماعی را در پیش بگیریم، در فضای مجازی در کنار فرزندانمان حضور غیرمحسوس داشته باشیم، برای آنها مرز و محدودیت بگذاریم، فرزندانمان نیز راه درست را خواهند آموخت. شاید بهتر باشد برای آنها برنامههایی ترتیب بدهیم که بیشتر درگیر آن شوند و کمتر به شبکههای اجتماعی سر بزنند. گاهی بگذاریم که خودشان هم اشتباهاتی بکنند و به اصطلاح سرشان به سنگ بخورد.
از سوی دیگر تلاش کنیم تا درباره اتفاقات دنیای مجازی با فرزندانمان حرف بزنیم و گوش شنوای خوبی هم داشته باشیم. گوشی که فارغ از قضاوت و حکمرانیست.
منابع
- Grber, Diana, 2014, 3 Reasons Why Social Media Age Restrictions Matter,
- http://www.huffingtonpost.com/diana-graber/3-reasons-why-social-media-age-restrictions-matter_b_5935924.html
- Jamieson, Sophie, 2016, Children ignore age limits by opening social media accounts, http://www.telegraph.co.uk/news/health/children/12147629/Children-ignore-age-limits-by-opening-social-media-accounts.html