یک کلیک تا معصیت

انتشار شبهات

شبهه به پرسش یا ابهامى گفته می‌شود که نسبت به رفتارها، تصمیمات و عقاید وارد شده و منشأ خطا و اشتباه در شناخت حق از باطل می‌گردد. شبهه خود را شبیه به حق مى‌نمایاند و راه شناخت حق از باطل را مشكل و افراد را دچار شك و تردید مى‌كند. (ویکی فقه، بی‌تا) چنین مطالبی مکرراً در فضای مجازی منتشر می شود.

امیرمؤمنان در خطبه ۳۸ نهج البلاغه در این خصوص می‌فرمایند: « شبهه را به این خاطر شبهه مى‌گویند که شبیه حق است. اما چراغ اولیاء خدا در امور شبهه‌ناک، یقین و راهنمایشان راه هدایت است. ولى دعوت‌کننده دشمنان خدا در مسیر شبهه، ضلالت و راهنماشان کوردلى است.»

در آموزه‌های دینی، به مقوله‌‌‌‌ی شبهه و پرهیز از آن، اهمیت فراوانی داده شده است. قرآن کریم، ما را به پرهیز از شبهات توصیه می‌کند و می‌فرماید: «وَلاَ تَقْفُ مَا لَیْسَ لَک بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَ الْفُؤَادَ کلُّ أُولئِک کانَ عَنْهُ مَسْؤُولاً»؛ (سوره اسرا – آیه۳۶) “از آنچه نمی‌دانی پیروی نکن، چرا که گوش، چشم و دلها، همه مسئول‌اند. “

در گذشته بحث‌ها و مجادلات فکری در همه حوزه‌های فکری و از جمله قلمرو مباحث دینی، در محدوده‌ کوچکی از اهل علم و تخصص جریان پیدا می‌کرد و مردم عادی معمولا از گرفتارشدن در دام شبهه‌انگیزان مصون می‌ماندند. اما گسترش و نفوذ فضای مجازی باعث گردیده تولید و توزیع شبهه بدون وقفه صورت پذیرد. (کیهان، ۱۳۹۵) بسیاری از این شبهات هدف‌گیریهایی مغرضانه دارند. امروزه ماهیت این شبهات اغلب از نوع مسائل روز است و با شبهات گذشته متفاوت است. وظیفه پاسخگویی به این شبهات بر عهده علمای دین است. (مقام معظم رهبری، ۱۳۸۸)

با توجه به آیات روشن می‌شود که بدون تحقیق و در شرایطی که نمی‌توانیم نسبت به چیزی ‌علم و یقین پیدا کنیم، نباید به موضوعی معتقد شویم، عمل نماییم و یا داوری کنیم. پیروی از حدس و گمان و حرکت در فضای شبهات، خطرات بزرگی برای فرد و جامعه، در پی خواهد داشت؛ از جمله این خطرات می‌توان به بروز فتنه‌های اجتماعی، انحطاط اخلاقی، تضعیف اعتقادات دینی، پایمال شدن حقوق افراد، به خطر افتادن آبروی دیگران،  دلسرد کردن خدمت‌‌گذاران جامعه، پر رونق شدن بازار شایعات، از میان رفتن روحیه تحقیق، از بین رفتن روابط اجتماعی و ایجاد بدبینی اشاره کرد. (حقایقی، ۱۳۹۳)

وظیفه همه ما به عنوان بخشی از سبک زندگی فردی و اجتماعیمان آن است که اولا از شبهه‌گرایی پرهیز کنیم و بدانیم که خداوند متعال، در همه حال مراقب ما است، او سمیع و بصیر است و حتی از افکار ما آگاه است و هر سخنی که می‌گوییم و هر گامی که بر می‌داریم در نامه‌ عمل ما ثبت می‌شود. ثانیا از دامن زدن و پخش شبهات مغرضانه اجتناب ورزیم. البته لازم به ذکر است که اسلام با ذات سؤال پرسیدن مخالف نیست. در آیات فراوانی از قرآن کریم  عبارت «و یسئلونک…» آمده است و در بسیاری موارد بدین سؤالات پاسخ نیز داده شده است. اما آن چه از شبهه‌پراکنی مورد نظر ماست، سؤالات مغرضانه و عدم مراجعه به کارشناسان آگاه و مطلع برای پاسخ‌گویی به شبهه است. سوال و پرسش جزء صفات ذهن پویا و تفکر سیال انسان باایمان و صاحب فکر است. هر زمان که سوال نباشد ذهن دچار خمودگی و تعصب خواهد شد اما شبهه پرسش مغرضانه‌ای است که بیشتر به سمت تردید و لغزش از مسیر حق سوگیری دارد تا فهمیدن و تشخیص حق از باطل. بدتر اینکه ایجاد کننده شبهه معمولا به دنبال پاسخ و رفع شبهه نیست بلکه سعی در ایجاد تردید و تضعیف در عقاید شنونده دارد.

ضرورت و اهمیت آگاه سازی فرزندان و پاسخ به شبهات آنان پیش از گرفتاری از جمله مواردی است که یک خانواده مسلمان بدان توجه دارند. امیرالمؤمنین علی علیه السلام در وصیت خویش به فرزند برومندشان امام حسن(ع) این امر را مقدم بر آموزش قرآن، تفسیر، شریعت و احکام اسلامی می‌داند. ایشان در ابتدای وصیتشان می‌فرماید: « و خواستم از تعلیم کتاب خدا و تأویل آیات قرآن و مقررات و احکام اسلام و حلال و حرام دین آغاز کنم و به سخن دیگر نپردازم، ولی از این نکته نگرانم که شبهاتی که هوی و هوس‌ها ببار آورده و موجب اختلاف میان مردم گشته، تورا نیز دامن‌گیر شود، از این رو با این که از تذکر این شبهه‌ها دلخوش نیستم (که ذهن صاف و بی‌آلایش تو را تیره و کدر کند) اما محکم کردن پایه (و روشن کردن موارد شبهه) بهتر از آن است که تو را بدست چیزی سپارم که از هلاکت در آن بر تو ایمن نیستم (یعنی تو را در ورطه بیخبری و بی‌اطلاعی رها کنم، با اینکه ممکن است هنگام برخورد با افکار و آرای گوناگون حق را نیابی و به گمراهی نیفتی) امیدوارم خدایت در این لغزش‌گاه‌ها توفیق هدایت عطا کند و به راه راست هدایت فرماید.» (نهج البلاغه، ص ۳۹۴)

همچنین امام صادق علیه السلام در فراز حدیث گهرباری می‌فرمایند: «بادِروا أحداثَکم بِالحَدیثِ قَبلَ أن تَسبِقَکم إلَیهِمُ المُرْجِئةُ؛ نوجوانان خود را، پیش از آنکه افکار مخالفان به سراغشان روند، حدیث بیاموزید.» (وسائل الشیعه، ج ۱۷، ص ۳۳۱)

آموزش و آگاه‌سازی فرزندان باید در زمانی صورت گیرد که آنان هنوز با مسائل نامناسب شبهه ناک مواجه نشده‌اند. همان گونه که گفته شد چون فضای مجازی بستر انتشار شبهات است پیش از ورود فرزندان به دنیای مجازی و دسترسی به محتواهای پراکنده و پرتراکم و قبل از اینکه ذهن آنان، به‌وسیله افکار باطل مانند شبهات فراوان اعتقادی که از طریق رسانه‌ها فرستاده می‌شود دچار تشویش شود، لازم است به منظور مستحکم کردن قدرت تشخیص، آموزش‌های لازم را به آنان منتقل نماییم. (فاتحان، ۹۵)