کاربردهای اجتماعی در فضای مجازی

مقدمه

یکی از نیازهای اساسی انسان‌ها نیاز به برقراری ارتباط با دیگران و اجتماعی شدن است. پایه‌ای‌ترین ارتباطات اجتماعی را می‌توان خانواده، بستگان، دوستان و همکاران دانست که روابط معناداری بین افراد در این گروه‌ها برقرار است. این در حالی است که در سال‌های اخیر فناوری دیجیتال، اینترنت و مخلفات مربوطه شکل جدیدی از ارتباط را تعریف کرده‌اند و ارتباطات مجازی دیگر بخشی از زندگی بشر امروزی شده‌اند. پست الکترونیک، وب‌سایت‌ها، فروم‌ها، بازی‌ها ویدئویی، وبلاگ‌ها و شبکه‌های اجتماعی تبدیل به روش‌هایی نوین و کارآمد برای گسترش و تداوم روابط اجتماعی شده‌اند.

تا همین الان حدود ۳.۶ میلیارد انسان یعنی ۴۰ درصد از زمین ۷.۵ میلیاردی ما، به جهان اینترنت قدم گذاشته‌اند. افراد در سنین مختلف و از گروه‌های اجتماعی متفاوت بدون توجه به مرز، زبان، جنس و فرهنگ بعیدترین فاصله‌ها را درنوردیده و در اجتماعات مجازی گرد هم آمده‌اند آن هم به ضرب چند کلیک![۱]

قابلیت‌های پرشمار اینترنت بسیاری از فرمول‌ها و قوانین اجتماعی سنتی را تغییر داده است. اینترنت کتابی است که خواننده‌اش می‌تواند با شیوه‌های مختلفی آن‌ را ورق بزند و در پسِ هر تورق با دنیاهای جدیدی روبرو شود. فضای اینترنت فضای تعامل و تبادل است، این رسانه عظیم اجتماعی به کاربرانش فرصت می‌دهد تا آراء و نظرات خود را با دیگران مطرح کنند و از نظرات مختلف مطلع شوند. در سایت‌های خرید وارد شوند و کالای موردنظر خود را جستجو کنند و نظرات خریداران قبلی را بخوانند و سفارش خود را ثبت کنند. به‌راحتی اطلاعات مقصد و هر آنچه برای یک سفر لازم است را از اینترنت دریافت کرده و از نظرات و راهنمایی‌های افرادی که قبلاً این سفر را تجربه کرده‌اند استفاده کنند و با طیب خاطر به سفر بروند، در فعالیت‌های گروهی و تشکل‌های مردم‌نهاد مشارکت کنند و بسیاری فعالیت‌های از این‌ دست که ذاتی اجتماعی دارند با کمک اینترنت و ظهور فضای دیجیتال برای کاربران آسان شده‌اند. مشخص است که رسانه‌ای چنین توانا و فراگیر قطعاً تأثیرات متنوعی بر افراد و روابط اجتماعی‌شان خواهد داشت.

در این نوشتار قصد داریم تا تأثیرات اجتماعی مفید اینترنت را موردتوجه قرار دهیم و با گوشه‌ای از کارکردهای مثبت اجتماعی آن آشنا شویم.

• هویت بخشی فضای مجازی

حجم عظیم تبادل اطلاعات در فضای دیجیتال آن را تبدیل به یکی از ساختارهای مهم اجتماعی کرده است و نسل جوان پیشاپیش همه در شکل‌دهی آینده و فرم و محتوای این ساختار مؤثر هستند چراکه با توجه به آمارهای جهانی اکثریت قریب به‌اتفاق مشتریان فضای مجازی نوجوانان و جوانان هستند.[۲]

هویت دستاورد مهم دوران نوجوانی است، نوجوانان مطمئن هستند که دیگران دائم آن‌ها را مشاهده و به آن‌ها فکر می‌کنند آن‌ها همواره خود را روی صحنه می‌بینند. درواقع هر نوجوان برای خود یک افسانه شخصی دارد و خود را روی فرش قرمز می‌بیند. گروه همسالان در این سن تبدیل به گروه‌های کوچک‌تر با علایق مشترک می‌شود و آن‌ها ترجیح می‌دهند بیشتر وقت خود را با گروه بگذرانند تا والدین و خواهر و برادرها، حالا تصور کنید فضای شبکه‌های اجتماعی چه بستر کم‌نظیری را برای بروز و ظهور ویژگی‌های خاص این سنین فراهم می‌کند. (E. Berk, 2008) جوانان می‌توانند در این فضا دغدغه‌های خود را با دوستانشان مطرح کنند و علایق خود را به اشتراک بگذارند و در جریان دل‌مشغولی‌های یکدیگر قرار بگیرند.

اینترنت فضای بازی را برای ارزیابی قالب‌های شخصیتی متفاوت و آزمایش بازخورد دیگران فراهم می‌کند. در شبکه‌های اجتماعی هر فرد برای خود پروفایل شخصی دارد که مشخصات ظاهری او مانند نام و سن و جنس و علایقش را برای دیگران تعریف می‌کند، روشن است که استفاده‌کنندگان می‌توانند به‌راحتی مشخصات غیرواقعی برای خود تعریف کنند و درواقع هویتی را که به آن تمایل دارند برای خود می‌سازند، اما در دنیای واقعی هر فرد تنها می‌تواند بخشی از تمایلات درونی خود را از دوستان و آشنایان خود مخفی کند؛ اما مشخصات بیرونی را به‌هیچ‌عنوان نمی‌تواند تغییر دهد هویت او چیزی است که در طول سال‌ها و در اثر ارتباطات واقعی در ذهن دیگران ساخته شده است ازاین‌رو افرادی که به دنبال فضای تنفس و دوری از هویت واقعی خود هستند از این فضاها استفاده می‌کنند البته این کار هزینه‌هایی هم دارد و مهم‌تر از همه آسیبی است که در اثر این تضاد به روان خود فرد وارد می‌شود همین است که مرتباً توصیه می‌شود سعی کنید خود مجازی و خود واقعی‌تان در تضاد نباشند.

مشارکت در شبکه‌های اجتماعی یک ماجراجویی جدید برای جوانان است. مکان جدیدی است که حضور در آن مهارت‌های مختلفی نیاز دارد. جوانان یاد می‌گیرند اعتمادبه‌نفس بیشتری داشته باشند و مستقل باشند و با استفاده از شخصیت منحصربه‌فرد خود بهتر شنیده شوند، یا کسب محبوبیت و برخورد خوب با سایرین و همدلی با آن‌ها را تمرین کنند و حضور آنلاین مثبتی داشته باشند. این احساسات درصورتی‌که در مسیر درست رشد کنند درنهایت به زندگی روزمره هم منتقل می‌شوند.[۳]

موسسه Common Sense Media در سال ۲۰۱۲ در زمینه تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر سلامت اجتماعی و عاطفی نوجوانان گزارشی منتشر کرد، اغلب نوجوانان شرکت‌کننده در این تحقیق اعتقاد داشتند که شبکه‌های اجتماعی ابعادی از توانایی‌های شخصیتی آن‌ها مثل اعتمادبه‌نفس، افسردگی، اجتماعی شدن، خجالت نکشیدن و محبوبیت و همدلی و ارتباط بهتر با سایرین را بهبود داده است.[۴]