پدافند غیر عامل، سپر دفاعی

همانطور که همگی به خوبی می‌دانیم هر چیزی که ما در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌کنیم، حتی اگر یک دقیقه بعد آن را پاک کنیم، تا همیشه در سرورهای این شبکه‌ها باقی می‌مانند و از بین نمی‌روند. تکنیک‌های پدافند غیرعامل به ما توصیه اکید می‌کنند که در نشر اطلاعاتمان در شبکه‌های اجتماعی، خصوصا شبکه‌هایی که سرورهای آن‌ها در خارج از کشور هستند، دقت زیادی به خرج دهیم و از بازنشر اکاذیب و یا مطالب نامناسب خودداری کنیم.

جنگ‌های نسل چهارم

با انقلاب علوم و فناوری‌ها خصوصاً در زمینه اطلاعات، ارتباطات، الکترونیک و رایانه در سال‌های اخیر، جنگ‌های نسل چهارم، طراحی و در چند جنگ اخیر، تجربه شده و سیر تکاملی خود را طی می‌نماید.

• مشخصه جنگ‌های نسل چهارم:

1. تاکید بر جنگ نرم (شامل جنگ‌های اطلاعاتی، جنگ روانی و تبلیغاتی، جنگ سایبری)
2. تاکید بر جنگ الکترونیک پیشرفته
3. تکیه بر سلاح و تجهیزات هوشمند و پیشرفته و دقیق
4. گسترش عرصه جنگ به فضا
5. پرهیز از درگیری قطعی در جنگ سخت، قبل از اطمینان از پیروزی در جنگ نرم
6. تاکید بر براندزی زیر ساخت‌های ملی و مراکز حیاتی، حساس و مهم در کشور در اولویت نخست اهداف تهاجم
7. در تلاش موکد و مستمر بر قطع ارتباط رهبری و مدیریت دفاعی و عمومی کشور با مردم و نیز با نیروهای دفاعی
8. کوتاه شدن مدت زمان جنگ (طراحی جنگ برق آسا) (داتیس، ۱۳۹۳)

همانطور که همه به خوبی می‌دانند داعش با استفاده از همین تکنیک جنگ سایبری و استفاده از شبکه‌های اجتماعی توانست برای مدتی خود را بسیار عظیم‌تر و قوی‌تر از آن چیزی که در واقع بود نشان دهد و همین ترسی که با استفاده از انتشار تصاویر و فیلم‌ها از خود ساخته بود کار نفوذ در شهرها را برای آن‌ها آسان کرده بود. اینجا عده‌ای هوشمندانه و با استفاده از تکنیک‌های پدافند غیرعامل در جهان پویشی برای عدم انتشار ویدیوهای داعش به راه انداختند و با کم شدن میزان این ویدیوها و دیده نشدن آن‌ها آن ابهت پوشالی فرو ریخت و داعش قدرت خود را تا حد زیادی از دست داد.

جایگاه پدافند غیرعامل

همانطور که پیش‌تر گفته شد مفهوم پدافند غیرعامل در جهان و ایران یک مفهوم جدید نیست و از ابتدای پیدایش بشر وجود داشته است. موضوع پدافند غیرعامل و پیشگیری از وقوع یک اتفاق تنها توسط بشر کشف نشده است و خداوند بزرگ نیز در قرآن به کرات به این موضوع اشاره کرده است. همانطور که میدانید در جریان هجرت پیامبر عظیم الشان اسلام(ص) نیز خداوند متعال با استفاده از شگردهای اختفا و فریب که از اصول پدافند غیرعامل است، مانع از دسترسی کفار به ایشان شد. استفاده از عوامل طبیعی برای جلوگیری از دسترسی دشمن، نیز یکی از اصول پدافند غیرعامل است که همواره مورد نظر بوده است و از صدر اسلام توسط پیامبر و سپس ائمه اطهار و پیروان ایشان مورد استفاده قرار می‌گرفته است. به عنوان مثال در صدر اسلام، در جنگ احد با استفاده از ارتفاعات و قرار دادن نگهبانان در نقاط نفوذ و در جنگ خندق نیز با کندن گودال در اطراف مدینه از تکنیک‌های پدافند غیرعامل استفاده شد. (پایداری ملی، ۱۳۹۴)

امروزه شرایط کمی تغییر کرده است. قبلا کشورها و گروه‌ها با استفاده از پدافند غیرعامل در پی آن بودند که از خاک و سرزمین خود محافظت کنند اما امروزه هدف اصلی، افکار و اعتقادات مردم یک سرزمین است که مورد توجه کشورهای متخاصم است. در واقع اگر عقاید مردم یک سرزمین را مانند اعتقادات خودت بکنی، آن سرزمین را فتح نموده‌ای.  

همانطور که قبلا گفته شد فضای سایبری یکی از بهترین بسترها برای ترویج تفکراتی است که کشور متخاصم در پی نهادینه کردن آن است. رئیس سازمان پدافند غیرعامل نیز در یکی از سخنرانی‌های خود اذعان داشت که فضای سایبری بخشی از خاک و قلمرو سرزمینی ایران است و باید این فضا را بشناسیم و از آن حفاظت کنیم تا در برابر تهدیدات، بازدارنده ظاهر شویم. (بی بی سی، ۱۳۹۵) شاید بشود گفت این درست‌ترین حرف در این بازه زمانی است و قابل تعمیم به تمامی کشورهاست زیرا نمی‌شود فضای سایبری را چیزی جز خاک یک کشور دانست. همانطور که ایشان گفتند شاید بتوان به جِد گفت که آینده قدرت ملی کشور در توانایی سایبری نهفته است. (بی بی سی، ۱۳۹۵)

جمع‌بندی

واضح است که نقش پدافند غیرعامل خصوصا در حفظ امنیت فضای سایبری نقشی غیرقابل انکار است. همه ما به خاطر داریم وقتی در سال ۲۰۱۶، کودتا در ترکیه رخ داد؛ رئیس جمهور آن کشور به سرعت از طریق شبکه‌های اجتماعی با مردم کشورش صحبت کرد. این نمونه‌ای از پدافند غیرعامل است زیرا در دنیای امروز یکی از اصول مهم پیروزی، از دست نرفتن ارتباط بین رهبران یک کشور و مردم آن است. بارها دیده شده است که در بحرانی‌ترین شرایط هم سید حسن نصراله از طریق رسانه‌ها با مردم کشورش صحبت می‌کند تا این ارتباط حفظ شود.

در عصر حاضر بسیاری از سران کشورها، در شبکه‌های مطرح اجتماعی حساب کاربری دارند که در موقع لزوم بتوانند پیام خود را به مردم کشورشان برسانند. البته بسیاری از کشورها تقویت زیرساخت‌های شبکه‌های اجتماعی داخلی خود را سرلوحه کار قرار داده‌اند؛ زیرا ممکن است که کشورهای دیگر در موقع لزوم بستر لازم را در اختیار این سران قرار ندهند. کشور ما هم با توجه به موقعیت ویژه‌ای که در منطقه و جهان دارد، باید نسبت به تقویت زیرساخت‌های این شبکه‌های داخلی همت گمارد تا در مواجهه با بلایای طبیعی یا حملات خرابکارانه،  امکان حفظ کیان کشور و مدیریت بحران را به بهترین نحو داشته باشد. البته این همت تنها از جانب مسئولین کافی نیست و مردم هم باید با سازمان‌های مربوطه همکاری کرده و دانش خود را نسبت به حفظ آمادگی در برابر بلایای طبیعی و انسانی ارتقا دهند. اگر مسئولین، شبکه‌های داخلی را به بهترین نحو مدیریت کنند؛ اما مردم در آن شبکه‌ها حضور نداشته باشند؛ در موقع بحران چطور قرار است، ارتباط حفظ شود؟ بنابراین پدافند غیرعامل فقط مخصوص ارگانی خاص یا صرفا دولت نیست و باید همه مردم نسبت به آن آگاه و البته فعال باشند تا بشود در مواقع اضطراری خسارات را به حداقل رساند. با این تفاسیر یکی دیگر از اقدامات پدافندی که هر شهروند ملزم به رعایت آن است، حضور فعال در شبکه‌های اجتماعی داخلی است تا در موقع لزوم دقیق‌ترین اخبار را دریافت کند و بتواند افکار جامعه را به سمت مثبت هدایت نماید.

منابع

Internet World Stats, 2017, Internet Usage and Population Statistics, http://www.internetworldstats.com/stats.htm

فروزنده، مرتضی، شادمان فخرآبادی، اعظم، ۱۳۹۲، جنگ نرم و پدافند غیرعامل در فضای مجازی،

پایداری ملی، ۱۳۹۴، نگاهی به پدافند غیرعامل یا دفاع بدون سلاح در ایران و جهان، http://paydarymelli.ir/fa/news/18014/1455565

بی بی سی، ۱۳۹۵، رئیس پدافند غیرعامل ایران درباره “تحریم سایبری” ایران هشدار داد، http://www.bbc.com/persian/iran/2016/05/160529_l30_iran_cyber_attack_warning

فارس، ۱۳۸۶، آشنایی با اصول پدافند غیرعامل، http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=8607010571

پایداری ملی، ۱۳۹۵، پدافند غیرعامل چیست؟، http://paydarymelli.ir/fa/news/22896/2445654

باشگاه خبرنگاران جوان، ۱۳۹۴، تهدیدات از فیسبوک و توئیتر به تلفن‌های همراه انتقال یافته است، http://www.yjc.ir/fa/news/5372727/989

داتیس، ۱۳۹۵، پدافند غیرعامل آلمان، http://iranmaghale.persianblog.ir/post/3/