درمسیر حق

   در زمان‌های قدیم معلم یک مکتب از شاگردان خود خواست که فردا که به مدرسه می‌آیند یک مرغ هم با خود بیاورند. شرط معلم این بود که مرغ را در جایی که هیچ کس آن‌ها را ندیده باشد، سر ببرند. یکی از شاگردان وقتی کسی در خانه نبود این کار را کرد، یکی دیگر در باغی که کسی در آن نبود مرغ را سر برید و خلاصه هر کسی جایی را پیدا کرد که هیچ کس نباشد و مرغ را سر برید؛ فردای آن روز همه با یک عدد مرغ سربریده به مکتب رفتند به جز یکی از شاگردان. وقتی معلم دلیل کارش را پرسید، آن شاگرد در جواب گفت هر چه گشتم جایی پیدا نکردم که کسی آنجا نباشد. به هر مخفیگاهی که سر زدم دیدم خدا آنجا حضور دارد. به این حکایت که فکر می‌کنم، می‌بینم که واقعیت همین است، چون ما در هر حال و در هر مکان باز هم زیر چتر خداوند و در مسیر نگاه او هستیم و او در همه حالات ما را می‌بیند.

سوالی که برای من پیش آمده، این است که وقتی ما چیزی می‌نویسیم هم این حقیقت که خداوند ما را می‌بیند، وجود دارد؟ یا مثلا وقتی چیزی می‌بینیم، یا اینکه وقتی کسی را اذیت می‌کنیم و پنهان می‌شویم و …  واقعیت این است که در همه این حالات خداوند ما را می‌بیند، حتی زمانی که تنها در اتاقمان نشسته‌ایم.

همه ما جمله معروف «عالم محضر خداست در محضر خدا معصیت نکنید» را شنیده‌ایم، شاید خیلی از اشتباهاتی که در تنهایی می‌توانیم انجام بدهیم را به همین دلیل که خداوند ما را می‌بیند، انجام نمی‌دهیم، حالا فکر کنید وارد یک کشور خارجی شده‌ایم و کسی ما را نمی‌شناسد. یعنی هر کار اشتباهی هم انجام بدهیم کسی نمی‌داند که ما که هستیم و از کجا آمده‌ایم، نه اسم و فامیل ما را می‌داند و نه دوباره ما را خواهد دید، آیا همه این‌ها باعث می‌شود که ما هرکاری که دلمان خواست انجام دهیم؟ آیا برای خود شأن و منزلتی قائل نیستیم؟ آیا درکشوری که کسی ما را نمی‌شناسد خداوند هم ما را نمی‌شناسد؟ ما را نمی‌بیند؟

با خودم فکر می‌کردم فضای مجازی هم دقیقا مانند همان کشور خارجی است، ما وقتی وارد کشور دیگری می‌شویم، بیشتر از خود مراقبت می‌کنیم و ملزم به رعایت قوانین زیادی هستیم؛ و اگر در آن کشور با مشکلی مواجه شدیم، مثلا کسی وسایل ما را دزدید یا مثلا به ما آسیب رساند و یا حتی مورد توهین و تهمت شخصی قرار گرفتیم، مراجع قانونی وجود دارد که ما می‌توانیم به آنجا مراجعه و از شخص مورد نظر شکایت کنیم، چون آن فرد را دیده‌ایم یا اطلاعاتی از آن داریم؛ مثلا می‌دانیم آن شخص مرد است یا زن، چه شکلی است، قد بلند است یا قد کوتاه و … و مراجع قانونی هم پیگیری می‌کنند.

اما در فضای مجازی چنین شرایطی به آسانی فراهم نیست، یعنی امکان دارد شخصی که با ما صحبت می‌کند با آن چیزی که  خود را به ما معرفی کرده تفاوت زیادی داشته باشد، یا پیدا کردن مکانی که او قرار دارد به آسانی امکان‌پذیر نباشد. البته همه‌ی افراد مجازی هم بدون هویت نیستند و بسیاری از افرادی که ما با آن‌ها در این فضا در ارتباطیم دوستان و آشنایان ما هستند که ما آن‌ها را به خوبی می‌شناسیم، اما باید توجه داشته باشیم که این دوستان و آشنایان ما نزدیکانی دارند که ما آن‌ها را نمی شناسیم و یا اینکه ممکن است یکی از این دوستان ما دو روز دیگر دوست ما نباشد و بخواهد از روابط دوران دوستی ما سوءاستفاده کند و به ما آسیب برساند.

 اگر به اخبار حوادث نگاهی بیندازیم به کرات به اخبار سوءاستفاده از افراد از طریق عکس‌ها و فیلم‌هایی که در صفحات مجازی خود به اشتراک گذاشته‌اند و گرفتن حق سکوت و… برخورد می‌کنیم که اکثر این افراد اظهارمی‌کنندکه ما عکس و فیلم ها را در صفحه مجازی خصوصی خود منتشر کرده بودیم که دسترسی به آن محدود به دوستان خودمان بوده و به اصطلاح صفحه‌مان قفل بوده است، ولی مثل اینکه قفل‌های مجازی خیلی هم قفل نیستند!!!

سوال دیگری که فکر من را مشغول کرده این است که آیا عالم مجازی محضر خدا نیست؟ پس چه چیزی باعث می‌شود که آنچه را که در عالم واقعی رعایت می‌کنیم در فضای مجازی رعایت نکنیم؟ اینکه در فضای مجازی به اندازه عالم واقعی مراقب رفتار، گفتار، نوشتار و عکس و فیلم‌هایی که منتشر می‌کنیم نیستیم، چند دلیل می‌تواند داشته باشد:

ابتدا اینکه شاید ما باور نداریم آنچه را که در فضای مجازی انجام می‌دهیم خداوند می‌بیند و همه آنها را ثبت و ضبط می‌کند و فقط همین که دوستان و آشنایان ما را در فضای مجازی نمی‌بینند یا نمی‌شناسند خیالمان راحت است.

دوم اینکه عده‌ای از ما فکر می‌کنیم دنیای مجازی چون واقعی نیست پس هر اشتباهی در آن مرتکب شویم اشکال ندارد یا اینکه گناه محسوب نمی‌شود؛ به عنوان مثال خیلی از ما در دنیای واقعی مراقب پوشش، نوع صحبت کردن، روش تعامل با دیگران، انتخاب دوستان و رفتارمان هستیم اما در دنیای مجازی هر طور که دوست داریم و با هر کس که سر راه ما قرار می‌گیرد، صحبت می‌کنیم و با هر پوششی عکس و فیلم منتشر می‌کنیم و یا با هر ادبیاتی مطلب می‌نویسیم.

دلیل مهم دیگری که وجود دارد و باعث می‌شود که ما در فضای مجازی راحت‌تر از دنیای واقعی دست به اشتباه بزنیم این است که از عواقب اشتباه در فضای مجازی آگاه نیستیم و باور نداریم که اشتباهات مجازی ما به اندازه اشتباهات واقعی ما خطرناک هستند و تأثیرات مخربی بر زندگی واقعی ما دارند. بعضی از کاربران مجازی از عواقب اعمال، رفتار، گفتار و نوشتار خود در فضای مجازی ناآگاهند و نمی‌دانند که ممکن است چه پیامدهای غیر قابل جبرانی داشته باشد، مثلا در مورد انتشار عکس و فیلم‌های شخصی در نظر نداریم که ممکن است این عکس با نرم‌افزارهای ویرایش عکس‌ها تغییر داده شده و در فضای نامناسبی استفاده شود. البته عده‌ای هم بر این باورند که اینقدر آدم مشهورتر و زیباتر از ما در فضای مجازی هست که هیچ وقت نوبت به ما نمی‌رسد؛ این دوستان باید بدانند که عده‌ای افراد مریض یا سودجو فقط از اذیت شما سود می‌برند نه دیگران و ملاکشان فقط شما هستید. البته همانطور که گفته شد، همه ما بارها خبر مشکلات این‌چنینی را از خبرگزاری‌ها شنیده‌ایم.

از سوی دیگر مسئله صفحات شخصی، قفل و… باعث شده بعضی افراد خیلی چیزها را که در واقعیت رعایت می‌کنند در فضای مجازی رعایت نکنند و یا اینکه کمتر رعایت کنند، حد و مرزهایشان کمی گسترده‌‌‌‌‌‌تر می‌شود و روابطشان آسان‌تر. دوستان زیادی را می‌شناسم که عکس محجبه خود را در صفحات مجازی منتشر می‌کنند که نشان دهند که حجاب زیباست یا اینکه حجاب محدودیت نیست، سوالی که به نظرم می‌رسد این است که آیا این افراد حاضرند از همین عکس خود با همین کیفیت چاپ کنند و به آدرس تمام افراد شناس یا ناشناسی که در فضای مجازی او را می‌بینند پست کنند و آن شخص همیشه عکس آن‌ها را در جیب خود داشته باشد و هر زمان که دوست داشت آن عکس را بیرون بیاورد و با دقت تمام زوایای آن را بررسی کند. باورش سخت است اما ما در عمل اینچنین عملی را انجام می‌دهیم و اسمش را هم تبلیغ یا ترویج دین و حجاب می‌گذاریم؛ در صورتی که اگر حجاب با عفاف همراه باشد بی‌شک مانع نظر نامحرم و تحسین او می‌شود؛ و وقتی این عفاف نباشد ابزاری برای( مثلا) بهتر دیده شدن. از زاویه‌ای دیگر، آیا اصلا هیچکدام از ما یک آلبوم از عسکهای خانوادگی خود را برای همه آشنایانمان می‌فرستیم که حالا با گذاشتن آنها در فضای مجازی، آنها را در اختیار همه آشنایان و حتی غریبه‌ها قرار می دهیم.

 موضوع دیگری که وجود دارد؛ موضوع فرهنگ، ادب و اخلاق است که این روزها شاید به گمشده صفحات مجازی تبدیل شده‌اند. شاید بارها و بارها در اخبار مربوط به مسائل مختلف اعم از سیاسی، ورزشی، فرهنگی و… شنیده باشید که عده‌ای از ایرانی‌ها به صفحه مجازی فلان ورزشکار یا فلان سیاست‌مدار یا فلان بازیگر یا حقوقدان یا داور و… حمله کرده و با کامنت‌ها و پیام‌های زشت این فرد را مورد اهانت قرار داده‌اند و فرهنگ ایرانی و اصالت خود را در سطح بین‌المللی عرضه کرده‌اند. این وضعیت تنها به افراد خارجی محدود نمی‌شود و به محض نارضایتی از یک ورزشکار، بازیگر، خواننده، سیاستمدار، مسئول و…داخلی نیز همان روند را پیش گرفته و با پیام‌های زشت خود از خجالت آن شخص نیز درمی‌‍‌آیند، اینجا یک سوال پیش می‌آید که آیا این افراد که تعدادشان هم کم نیست حاضرند در واقعیت و در حضور تمام افرادی که در فضای مجازی پیام‌های آن‌ها را می‌بینند همان حرف‌ها را با صدای بلند بگویند، یا مثلا باهم بروند پشت در خانه آن شخص و همه آن حرف‌هایی که در فضای مجازی گفته‌اند را تکرار کنند.

باید در نظر داشته باشیم که حریم، شأن و شخصیتی که در دنیای واقعی برای خود و خانواده‎مان تعریف میکنیم، همان را در دنیای به ظاهر مجازی هم قائل باشیم. باید بدانیم که خدای دنیای واقعی با خدای دنیای مجازی یکی است و همه جا ناظر اعمال ما. پس هر آنچه را در واقعیت رعایت می‌کنیم در دنیای مجازی هم باید رعایت کنیم و به ازای همه آن اعمال در پیشگاه خداوند باید پاسخگو باشیم.

 برگردیم به مثال وضعیت ما در یک کشور خارجی، در آن کشور با توجه به ظاهر و مشخصات ما احتمالا همه می‌دانند که ما یک ایرانی مسلمان هستیم و رفتار و اعمال ما بیانگر فرهنگ و اخلاق کشور و دین ماست، آیا در این حالت ما کاری می‌کنیم که برای خود یا کشورمان و یا دینمان بد باشد؟ اگر منصفانه نگاه کنیم مسلما پاسخ ما خیر است، حتی اگر ما برایمان مهم نباشد که اعمال و رفتار ما بیانگر فرهنگ کشور ماست، با هر حرکت یا رفتار غیر قانونی، با ما برخورد قانونی خواهد شد و ما مجبوریم تاوان اعمالمان را بپردازیم. در فضای مجازی نیز ردپای ما در همه جا باقی می‌ماند و هر رفتاری پیامدهای خاص خود را دارد، هر قدر عاقلانه رفتار کنیم از مزایای این فضا که مرز مجاز و واقعیت آن رو به کم‌رنگی است بیشتر استفاده می‌کنیم و از آسیبهای آن بیشتر در امان خواهیم بود.

ممکن است بگویید همه این‌ها درست ولی این سوال پیش بیاید که ما در فضای مجازی چطور رفتار کنیم؟ چه عکسی را به اشتراک بذاریم؟ کدام فیلم‌ها را منتشر کنیم؟ چه چیزی بنویسیم؟ چه چیزی ببینیم؟ چه چیزی را تایید کنیم یا به اصطلاح لایک کنیم؟ و سوال‌های دیگر…

 در جواب باید گفت: به طور کلی باید یک اصل اساسی را به یاد داشت، اینکه، هرآنچه که در واقعیت رعایت می‌کنیم در فضای مجازی نیز رعایت کنیم و در همه این حالات اطمینان داشته باشیم که خداوند ما را می‌بیند و هیچ زمانی نیست که ما تنها باشیم. باید هر چیزی که در واقعیت نمی‌بینیم در فضای مجازی هم نگاه نکنیم، چیزی را لایک نکنیم که خدا دوست ندارد، حرفی نزنیم یا چیزی ننویسیم که می‌دانیم اشتباه است و در دنیای واقعی حاضر نیستیم به زبان بیاوریم. با کسی دوست نشویم که در واقعیت حاضر نیستیم با او دوست باشیم و مراوده داشته باشیم. سخنانی را منتشر نکنیم که به صحت آنها باور نداریم. ناراحتی‌ها و خوشی‌های شخصی خود را برای خودمان نگه‌داریم و برای همه بازگو نکنیم, همانطور که در واقعیت سفره دلمان را برای همه باز نمی‌کنیم و…… خلاصه با کمی اندیشه خودمان متوجه می‌شویم که در این فضای به ظاهر مجازی چگونه رفتار کنیم.

فضای مجازی هم جزئی از واقعیت است و اعمال مجازی ما ممکن است نتیجه واقعی در بر داشته باشند که روند زندگی و آینده ما را دستخوش تغییر کنند. ما در هر حالی و در هر فضایی باید پایبند به اصول و عقایدمان باشیم چون برایند این رفتارهای ماست که آینده ما را می‌سازد. و اینکه عالم مجازی هم محضر خداست یعنی اینکه حتی اگر ناشناس دست به خطایی بزنیم خداوند می‌بیند و می‌پرسد.